Thuốc lá tạo gánh nặng rất lớn cho y tế, gây nhiều bệnh tật rất nặng nề. Bệnh Thalassemia (tan máu bẩm sinh) cả nước chỉ có 20.000 người bị và 12 triệu người mang gen bệnh mà tôi đã ví nó như “quả bom nguyên tử”. Nhưng với thuốc lá, gánh nặng quá kinh khủng khi có tới 100.000 người tử vong mỗi năm…

Hầu như gia đình nào cũng có người hút thuốc lá và có thể có người tử vong vì bệnh tật liên quan đến thuốc lá. Người nghèo hút thuốc lá càng nặng nề hơn khi bị bệnh do thuốc lá gây ra”- GS.TS Nguyễn Anh Trí, Đại biểu Quốc hội đã chia sẻ những thông tin trên tại tọa đàm “Tăng thuế thuốc lá – Lợi ích kép cho ngân sách và sức khỏe”, diễn ra hôm nay – 5/6.

Các chuyên gia tại toạ đàm.

Thuốc lá khiến hơn 103 nghìn người tử vong mỗi năm, cần có giải pháp nâng cao mức thuế để giảm tiêu dùng thuốc lá

Tọa đàm được tổ chức trong bối cảnh Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) dự kiến sẽ được Quốc hội thảo luận tại kỳ họp thứ 9. Đây được xem là cơ hội quan trọng để thúc đẩy các chính sách, nhằm giảm thiểu tác hại của thuốc lá, đồng thời tăng nguồn thu ngân sách quốc gia.

Tại toạ đàm, các chuyên gia đã chỉ ra trong khói thuốc lá có hàng nghìn chất độc, trong đó có nicotine và nhiều chất gây ung thư. Tác hại về sức khỏe và môi trường của thuốc lá đã nói cách đây nhiều năm và giờ càng trở nên trầm trọng.

Thông tin tại toạ đàm cho thấy hiện nay, Việt Nam có hơn 15 triệu người hút thuốc, với tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành vượt quá 41%. Mỗi năm, hơn 103.000 người tử vong vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó gần 19.000 người chết vì phơi nhiễm khói thuốc thụ động. Thực trạng này đòi hỏi những giải pháp can thiệp mạnh mẽ hơn, đặc biệt là về chính sách thuế.

Chia sẻ tại toạ đàm, TS Nguyễn Huy Quang, Trưởng Ban Tư vấn, Phản biện và Giám định xã hội, Tổng hội Y học Việt Nam, cho biết, tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới trưởng thành nước ta vẫn rất cao, trên 41%. Với hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có số người sử dụng thuốc lá cao nhất thế giới. Tỷ lệ hút thuốc lá điện tử ở nữ giới trong khu vực thanh thiếu niên trong thời gian vừa qua tăng lên.

Hơn 90% người bị ung thư phổi có liên quan đến khói thuốc lá… Theo ước tính, việc sử dụng thuốc lá khiến Việt Nam thiệt hại hơn 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương 1,14% GDP. Tổng thiệt hại kinh tế này cao gấp 5 lần số thu ngân sách từ thuế thuốc lá (khoảng 20.000 tỷ/năm).

Bà Sarah Bales, chuyên gia Hội Kinh tế Y tế Việt Nam phân tích, theo một nghiên cứu dựa trên phân tích của cơ quan BHXH, 6% lượt nhập viện và 8% lượt khám ngoại trú được quy cho thuốc lá gây ra. Hàng năm, có khoảng 8.500 tỷ đồng BHYT chi cho các cơ sở y tế để điều trị bệnh do thuốc lá. Ngoài ra có tiền người dân tự bỏ tiền túi ra mua thuốc và khám chữa bệnh, tổng cộng cả hai khoản là khoảng 16.400 tỷ đồng.

Hàng năm, ước tính có khoảng 21,8 triệu ngày lao động bị mất để đi khám chữa bệnh, gây tổn thất khoảng 9.000 tỷ đồng và khoảng 60.000 tỷ đồng tổn thất kinh tế do tử vong sớm.

Trong khi giá thuốc lá ở Việt Nam quá rẻ, có loại chỉ 7.000 đồng/bao 20 điếu, khiến rất nhiều người dễ tiếp cận, ngay cả trẻ em và thanh thiếu niên.

Chính vì thực trạng trên, các chuyên gia đều cho rằng, cần có giải pháp quyết liệt hơn nữa, đặc biệt có giải pháp nâng cao mức thuế đủ mức để giảm hành vi tiêu dùng thuốc lá. Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) dự kiến sẽ được Quốc hội thảo luận tại kỳ họp thứ 9, trong đó thuế đánh vào các sản phẩm có hại cho sức khỏe như rượu bia, thuốc lá, đồ uống có đường.

GS.TS Nguyễn Anh Trí nhấn mạnh: Nếu có thể triển khai từ năm 2026, khi thời điểm đã chín muồi, thì đó sẽ là một bước tiến rất tốt.

Tăng ngay, tăng mạnh và tăng thường xuyên thuế thuốc lá

Liên quan đến vấn đề thuế thuốc lá, Bộ Tài chính đưa ra hai phương án điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá điếu và đề xuất áp dụng theo phương án 1 (phương án thấp hơn) với lộ trình tăng thuế bắt đầu từ năm 2027, với mức tăng tối thiểu 2.000 đồng/bao. Đến năm 2031, đạt mức 10.000 đồng/bao, song song với việc duy trì thuế theo tỷ lệ.

Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, thuế thuốc lá là biện pháp nhanh nhất và hiệu quả nhất về chi phí để giảm tiêu dùng thuốc lá, từ đó giảm tỷ lệ tử vong sớm và gánh nặng bệnh tật.

Tại toạ đàm, trước câu hỏi, theo phương án ban đầu thuế tiêu thụ đặc biệt đề xuất áp dụng năm 2026, sau đó có phương án cần có lộ trình 2027. Tuy nhiên nếu chậm áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt 1 năm sẽ làm tăng 2,5 triệu người hút thuốc mỗi năm. Vậy các chuyên gia có quan điểm như thế nào có nên áp dụng thuế ngay năm 2026? GS.TS Nguyễn Anh Trí cho rằng ý kiến này rất đúng và nó cũng là tư tưởng xuyên suốt của Bộ Y tế: tăng ngay, tăng mạnh và tăng thường xuyên.

“Khi phát biểu tại nghị trường, tôi cũng đã nhấn mạnh rất mạnh mẽ về vấn đề này. Nếu có thể triển khai từ năm 2026, khi thời điểm đã chín muồi, thì đó sẽ là một bước tiến rất tốt”- GS.TS Nguyễn Ánh Trí nhấn mạnh.

Theo GS Trí, thuế suất (thuế tương đối) hiện là 75%, đúng như dự thảo của Ban soạn thảo đưa ra. Tuy nhiên, có một điểm rất quan trọng cần lưu ý: Đây là thuế trên giá xuất xưởng, không được đánh tráo khái niệm với thuế trên giá bán lẻ. Đây là điều cực kỳ quan trọng.

Thuế tuyệt đối nên bắt đầu áp dụng từ năm 2027, nếu có thể triển khai từ năm 2026, khi thời điểm đã chín muồi, thì đó sẽ là một bước tiến rất tốt. Điều này sẽ giúp các nhà sản xuất có thời gian chuẩn bị và chuyển đổi, chậm hơn là không nên.

“Mức thuế tuyệt đối ban đầu nên đánh 2.000 đồng/bao và tăng thêm 2.000 đồng mỗi năm, để đến năm 2031, chúng ta có 5 lần điều chỉnh. Tôi cũng đã trao đổi với Bộ Y tế và Bộ có ý kiến rằng mức như vậy là quá thấp. Bộ Y tế đề xuất đến năm 2031, mức thuế tuyệt đối nên đạt 15.000 đồng/bao. Tôi cũng đánh giá đây là mức phù hợp”- GS Trí nói.

GS Nguyễn Anh Trí cũng dẫn chứng việc tăng thuế có hai mục đích: Điều chỉnh hành vi tiêu dùng của người hút thuốc và tăng nguồn thu ngân sách. Ví dụ, Philippines thu được 2,9 tỷ USD vào năm 2022 từ thuế thuốc lá; ở Thái Lan, số thu từ thuế thuốc lá đã tăng từ 500 triệu USD lên 2,3 tỷ USD/năm.

“Như vậy, việc tăng thuế không chỉ góp phần tăng thu ngân sách quốc gia, mà điều quan trọng nhất là sử dụng phần thu được này để tiếp tục hỗ trợ Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá, và hỗ trợ chi phí khám, chữa bệnh liên quan đến tác hại của thuốc lá. Điều đó sẽ góp phần giảm gánh nặng chi phí khám chữa bệnh cho nhân dân”- GS.TS Nguyễn Anh Trí nhấn mạnh.

TS. Nguyễn Huy Quang, Trưởng ban Tư vấn, Phản biện và Giám định xã hội – Tổng hội Y học Việt Nam, cho rằng so với 168 quốc gia đang áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá, mức thuế của Việt Nam được đánh giá là khá thấp.

Việt Nam nên mạnh dạn tăng thuế, giúp người hút thuốc lựa chọn bỏ thuốc lá

Phân tích về tác động của các lần điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá trong những năm gần đây, TS. Nguyễn Huy Quang, Trưởng ban Tư vấn, Phản biện và Giám định xã hội – Tổng hội Y học Việt Nam, cho rằng so với 168 quốc gia đang áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá, mức thuế của Việt Nam được đánh giá là khá thấp.

Hiện nay, Việt Nam đang đánh thuế thuốc lá trên giá bán lẻ của nhà sản xuất và nhà nhập khẩu, gọi là thuế tương đối. Thế giới có thêm thuế tuyệt đối và thuế hỗn hợp. Tại Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) lần này, dự kiến sẽ đổi mới phương thức đánh thuế theo hướng kết hợp thuế tương đối và thuế tuyệt đối.Bộ Y tế đề xuất tăng thuế thuốc lá ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026, dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, nhằm bảo vệ sức khỏe người dân.

Theo ông Quang, từ năm 1990, Việt Nam bắt đầu đánh thuế tiêu thụ đặc biệt, từ đó, trải qua các lần sửa đổi, bổ sung của Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, với mức thuế tăng dần từ 60%, 65%, 70%, cho đến luật hiện hành thuế tương đối là 75%.

Trong khi đó, Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo giá bán lẻ phải đạt mức thuế 75%, nhưng Việt Nam hiện mới chỉ đạt khoảng 38%, tức là ở mức rất thấp, chỉ bằng một nửa so với khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới.

Bà Sarah Bales, Chuyên gia Hội Kinh tế Y tế Việt Nam, cũng cho rằng qua quan sát, nhiều quốc gia đã tăng thuế thuốc lá nhưng nền kinh tế vẫn ổn định, không xảy ra suy thoái. Vì vậy, để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, Việt Nam cần thiết phải đặt giá thuốc lá ở mức đủ cao, buộc người tiêu dùng phải cân nhắc kỹ trước khi quyết định mua.

“Việt Nam nên mạnh dạn tăng thuế, giúp người hút thuốc lựa chọn bỏ thuốc lá là một lựa chọn đúng đắn. Có thể về vấn đề sức khỏe họ chưa cảm nhận ngay, nhưng về vấn đề tài chính thì họ sẽ thấy ngay lập tức”, bà Sarah Bales nói thêm.

Bộ Y tế đề xuất tăng thuế thuốc lá ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026, dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, nhằm bảo vệ sức khỏe người dân.